Kocho (Kosta) Solev Racin

On cold scales with bronze they weigh it-
but can they gauge its weight-
our tobacco, our troubles,
our salty sweat!

From the dark dim dawns of summer mornings
up to the godless time of winter evenings
greedily it drinks of our sorrow,
our sweat, our blood and our strength.
The yellow-gold makes faces pale
and brings a yellow guest into out breast.

On dew-laden mornings in the first dawn
bowed low in the fields of the place where we were born
listlessly we gather it in.
Pick leaf by leaf
string leaf by leaf
turn leaf by leaf over and press down,
line leaf by leaf gently, sadly
on the long string of beads of sweat
hope with an oath and green fury
with hard stares from cloudy eyes
at the soft leaves all yellow gold
a bitter tale of a life accursed
string on so, soundlessly but clear.
Don’t you know this ?

The day is come for the weighing-up.
There is no gauge meet, it burrows in the breast
without ceasing, without finding its level
not grief but an oath, and in the clouded eyes
unsummoned rises the tempest.

The scales bear golden leaves
while in the breast rage furious waves
of golden grief, of golden tobacco
of the golden sweat of our hands.

Na kantar studen so tuch go merat
a mozhat li da go izmerat
nashiov tutun – nashava maka
nashava solena pot!

Od temni zori na utrini letni
do nikoa doba na vecheri zimni
toj gladno pie tagata nasha
i potta i krvta i snagata ni.
Zholt – zholti pravi licata bledni
i zholta gostinka u gradite nosi.

Po utrini rosni, po mugrite presni
navedeni nichkum po polinja rodni
zachmaeni nie go bereme.
List po list kini
list po list nizhi
list po list prevrtuj, pritiskaj,
list po list milno, tagovno redi
i na dolga niza od kapki pot
i nadezh so kletva i zelena jad,
so korav pogled na ochite matni
po krevkite lisja zholtozlatni
prikaska gorka na zhivot klet
nanizhi bezglasna a taka jasna.

Ta ne znaesh li?

Denot li dojde toj da se meri –
merka mu nema, a v gradite dlabi
bez da se zapre, bez dno da najde
ne taga a kletva, i v ochi matni
i ne sakajc’i sama da se diga
furijata.

Kantarot nosi lisjeto zlatno
a v gradi luto dalgite besnat
na zholtata maka – na zholtiot tutun
na zholtata pot na racete ni!

Kako na vratot gerdani
Niski kamenja studeni,
Taka na pleshki denovi,
Legnale ta natezhnale.
Denovi li se – denovi
Argatski maki golemi!
Stani si utre porano
Dojdi si vecer podocna
Nautro radost ponesi
Navecher taga donesi –
Aj, pust da e, pust da bi
Ostanal zivotot kucheshki!
Rodi se chovek – rob bidi
Rodi se chovek – skot umri,
Skotski cel zivot raboti
Za drugi, tugji imoti.
Za tugji beli dvorovi
Kopaj si crni grobovi!
Za sege samo rgaj si
Za sebe maki trgaj si –
nizhi si gerdan denovi
nizi si alki kovani,
Nizhi si sindzir zhelezen
okolu vratot navezen!

Se k’ti nokjta crna!
Se ruti karpa-mrak!
I petli v selo peat
i zorata se zori-
nad karpata v krv se mie
i temninata pie
silno svetnal den.
Probudete se morni
kopachi i kopachki-
na trudot crn narod!
So motika na ramo
za korka suva leb,
po patishta strmni,
po poliwa ramni,
u vivnalniov den-
da trgneme i nie
stradalnici od vek.

Since Lenka left
a blouse of fine linen
unfinished on her loom
to go to her clogs to sort
tobacco in the factory,
her face has changed,
her eyebrows fallen,
her lips tight drawn.

Lenka was not born
for that accursed
tobacco!
Tobacco-gilded poison
for her breast-pink
garlands.

The first year passed
a load lay on her heart;
the second year went by
sickness tore her breast.
The third year the earth
covered Lenka’s body.

At night when the moon
wraps her grave in silk,
the breeze above her
sadly warfs sorrow:
“Why was it left
unwoven that blouse?
The blouse was for your dowry …”

Otkako Lenka ostavi
koshula tenka lenena
nedovezena na razboj
i na nalomi otide
tutun da redi v monopol
liceto i se izmeni
ve|i padnaa nadolu
i usti svijaa koravo.

Ne beshe Lenka rodena
za tia pusti tutuni!
Tutuni-zholti otrovi
za gradi-kitki rozovi.

Prva godina pomina
grutka vo srceto i legna,
vtora godina namina
bolest ja v gradi iskina.
Treta godina zemjata
na Lenka pokri snagata.

I nokje koga mesechko
grob i so svila vieshe
vetrichok tiho nad nea
zhalna i taga reeshe:
“Zoshto mi, zoshto ostana
koshula nedotkaena?
Koshula beshe darovna …”

Нема ли живот, нема ли
љубов за живот голема,
љубов за живот човечна
у виа гради аргатски?

Нема ли срце, нема ли
срце – на срца срцето,
срце – ширини широко
срце – длабини длабоко –
цел свет да збере, па да е
за виа гради малечко?

Нема ли бел ден, нема ли
ден да е над деновите,
ден да е на аргатите –
ден – с’лнце вишен високо
ден – море ширен широко,
с’лнце да запре, да стои
и времето зачудено:

срцето пука обрачи
и плиска знаме алово,
срцето што се отвора
и шири ширно широко –
целиот свет да загрне!

Покрај ниви, покрај лаки
покрај сниските брегови,
вода тече – вода влече
селски с’лзи, селски маки
селски таги и јадови.

Извор вода извираше
плодно поле наливаше –
плодно поле род народи.

Ноќе чума ли одеше
плод од поле ли береше –
амбар селски пуст остана!

Сонце светло ми светеше
гора ми се зеленеше
в гора пиле песна пее.

Камен ли му в гради легна
стија ли го в коси стегна –
срце селско – векот тажно!

Кој ја сипе кој ја роси
таја слана што покоси
по нивјето пшениците
по лозјето гроздовите?
Та се житце не зелени
та се грозје не румени,
та од пуста селска мака
аир нема дур од века?

На печалбарите

Не ли ти кажав, не ли ти кажав,
не ли ти реков на проштавање?
Ич не ме чекај, ич не ме пекај
Белград е ламња, во Белград ја роб,
снага по туѓи палати оставам,
снага во усти несити клавам,
и дома – дома не ќе се вратам,
не ќе ги пијам очите твои
не ќе ја галам снагата твоја –
далеку негде сувата рака
по тебе, Вело, пустата мака
пуста ќе остане…

Знам оти ѓердан веќе не нижеш,
знам оти чеиз и ти не везеш,
знам, Вело, пусто остана сичко –
не ли си и ти аргатка клета?
Тутуни садиш, тутуни нижеш,
тутун таговно у монопол редиш,
ме споменуваш и ем си жалиш
денови – крепи тешки си редиш —
Величко, мори, другачко златна!

Но почуј, Вело, што ќе ти кажам!
Не ми се, Вело, жали и клети!
Подигни очи – очи засвети
онија очи, што душа горат!
Тој што ни, Вело, однесе сичко —
тој ни остави од темно темен
веков за мака – но и за борба.
Има на вој свет како нас многу!

Има ги, има – мачат се, копат,
копачи копат по темнината,
копачи копат и тунел дупат.

И има, има – радост голема
радост длабока во темнината:
да светиш, Вело, жар да се стопиш
во борба гроб ти душа не зема!

Натаму – в поле битолско
чемрее врба проклета –
под врбата незнаен гроб,
в гроб лежи војник непознат.

Лежи од војна световна,
лежи — и веќе земјосал —
силно го тага изела
задека тука загинал.

Никој крај него немаше –
вишното небе врз него,
земјата скришна под него,
над гробот врба стушена.

А таде – в гори зелени
в сума гробишта лежеа
делии – одбор јунаци
за татковина паднати.

В полноќ се над ним дрвјата
од жалба силна свиваа –
горските бистри езерца
в силна светлина светеа.

И од ним – самовилите
една по една идеа –
од гроб до гроб го дигаа
јунак до јунак – на оро.

И кога сите минеа
покрај врбата стушена –
делии се запираа
незнаен брат си викаа:

„Ја стани, море јабанец
на оро со самовили!
Зора се зори – петлите
скоро ќе в село пропеат!”

А тој од гробот тепкаше
дума врз дума чемерна: –
„Минете, браќа, врвете,
не сум ви лика – прилика!

Кој умрел за татковина
и за човечки правдини –
каде вас, братко, не гинел,
со вас до векот живеел.

Вие му песна пеете,
вие го с песна жалите –
така се сите раѓате
и така си умирате!

А тука – зошто паднав ја?
зошто ме куршум прониза,
зошто ме земја притисна –
за кого лудо загинав?

Кажете, браќа, кажете,
кажете – па поминете –
мене ме ништо не дига,
мојата смрт е – карасмрт!”

Делии глави веднеа,
немеа самовилите –
тешко на тија, горко им
така што гинат на војна!

Немеа – туку петлите
в селото веднаш писнаа –
самовилите в горите
с делии в раци лиснаа!

Пусто остана полето,
пусто зазори зората –
чемрее в поле врбата,
чемрее – тажи непознат.

„Чернеј горо, чернеј сестро…”

1.
Вчера си појдов, наминав
низ таја гора зелена
под тија буки високи
по ќилим сенки широки.

Одев со глава замаен
наведнат, мртов, зачмаен,
одев со грутка на срце
и каракамен на гради.

Деј гиди горо зелена!
Деј гиди водо студена!
Пилците пеат – ти плачеш,
сонцето грее – ти темнеш.

Ако ги криеш коските
на дели млади јунаци
тука што лежат по тебе
за тија темни дубрави –
зошто ги таеш песните?
Зошто по тебе дрвјата
и на дрвјата гранките
и на гранките лисјата
шумолат скришно таговно?

2.
Таму горе на небото
зора руди, земја буди,
ден морави шири крила
и алова точи свила,
таму зора црвенее –
мое срце ми црнее.

Ископајте длабок бунар
извадете ладна вода
натопете лути рани
да не горат, да не болат.

Зоро златно и румено!
Зоро слатка посестримо!
Ти изгреваш на далеку —
да ли еднаш ќе изгрееш
силно, силно, дури милно
над долови и над гори
над полиња и над реки
над мојата татковина?

3.
Два брега – двата стрмнини.
А од брег на брег танок мост.
Под мостот вода морава –
тече и мие ранава.

Тече од векот вековит
и нова и сè понова,
тече, а тука маките
сè стари и сè постари.

Тече и влече со себе
сичко што стои пред неа,
а на брегови животот
чмае у троскот зараснат!

Течи ми водо студена!
Течи си — рони брегови!
Течи – и нам низ срцето
нели и крвта ни тече?

4.
Скотски е, скотски живот аргатски
у темно заѕидан,
до скот сме сниско попритиснати
на овој свет убав.

Кој ни ги скрши белите крилца
крилца на галаби бели?
Кој ни замати извори бистри
извори на души чисти?

И кој раздвои, и кој раздвои
човек од човек со ѕид?
И кој направи, и кој направи
човек на човека роб!

Та човек од човек
да страда
и тегне
и бега
од лулка до гроб!

5.
Ти да знаеш, паметуваш
и ем да си на ум имаш –
работник си – и работник
ти ќе паѓаш и се дигаш.

Луњи ли ќе пусти дојдат
сонце ли ќе јасно грејне –
патиштата, патиштата
пред тебе се на борбата.

Како смртта вечна што е
така борба долго трае.
Но од смртта е посилна
по патиштата борбата!

6.
Исцедете, ограбете
пот и труд и меса голи,
уста пуста затворете
да не каже оти боли.

Очи црни ископајте
да гледајат не давајте,
раци машки прекршете
срце лудо наранете.

Угаснете и светлини!
Мрак да биде – каракамен.

Има, има – в темнината
нешто живо пак да свети:
има болка на душата
има души наранети.

Болка боли – болка гори
болка тече, душа мори.
А болката кога свети –
тешко, тешко, тешко клети!

Од далечнините модри се веат
на с’лнцето златните далги,
од далечнините модри се леат
на утринта росните влаги.

По долги, меки ширини рамни
магла се танка крева
и по селата мали – заспали
шумоли скришно врева.

Шумоли – в срце тага налева
за црноземните робја,
шумоли скришно за мртви поља
за села и градови – гробја.

Ех, тија долги ширини рамни!
Ех, таја мака пуста!
Мртви и темни сурови гламњи
скршена гранка маслинка!

По тија пот се човечка дими
и снага крвава цвили,
по тија радост никога нема
а с’лнце радосно има!

Но тија росни утрини пресни
копнат во гради и тлеат.
Копнат и како бура пеат
и како огин палат.

На Бана

Не ме колни, не ме жали!
Не ми нижи низа клетви!
Камен тежок живот ми е
а по тежок одзив пусти
по народни думи свети!

Ако куќа не направив
со високи шимпир порти,
куќа цел свет братски ми е
братски срце што отвора,
срце – порта највисока,
срце – куќа најширока.

Ако жена не донесов
ѓул-трендафил во одаја
верна, добра млада љуба –
не ме к’лни, не ме жали;
во борбата другарката
с’лнце сјае, с’лнце трепти!

Ако млади си години
по друмишта, по патишта
в младост горка распосејав –
погледни ми право в очи:
ти ли беше што пееше
„Ајдутин мајка не рани…”

И ако не умрам дома
туку кај што стии пиштат
в борба искри кај што л’штат
блазе, речи на душата –
има зошто душа да е!

„Занаетот е златен…”
Народна пословица

1.
Изгори, – мерак, изгори,
изгори – пепел се стори!
Сал не скоривај јадови!
на стари, добри мајстори!

Времиња тешки дојдова
уште потешки прокуди,
од ден на ден се умира
и души бере с години.

Не пеј песната страдална –
в гората капат лисјата.
водите течат – ронат брег
и влечат млади јасики.

Чаршиите изумреа,
дуќаните запустеа –
пропадна, сичко прокопса
занает златен – ‘рѓоса

2.
Ние имавме чаршии
и рој – кошница пазари
и ред редени маази
полни, преполни со стока.

Слегнеш ли долу в чаршија,
минеш ли покрај дуќани –
пукот и врева – работа
и алат полно чекмеџе!

Сами ковавме кондури
правевме бочви, мотики,
с нашите раце мајсторски
дигнавме бели градови.

Кој ни ги срина, кој ни ги
очумаве градовите?
Кој ни запусте, затвори
дуќани, куќи високи?

3.
Наквечер дојди, наквечер,
наквечер – в прва темница,
мини го прагот раскапан
влези во трошна одаја,
на миндер седни накривен
со каракамен на гради:
каде е, каде радоста
каде е куќа весела?

Штамата чмае, штамата
дебнее пуста проклета,
како ли, боже, чумата
в коските сичко стегнала.

По сокаците чекорат
кондури с клинци ковани,
штамата сечат с ножови
и пијат вино румено.

А в бафчи трендафилите
слушаш ги – со темницата
шепотат севда без мерак,
шепотат – златни времиња!

4.
Прикаски си останаа
старите бочви со вино!
Прикаски болни, таговни
Грутки во срце снеговни!

Раскопани, буѓосани
со обрачи ‘ргосани,
по темни изби мемливи
ријат ги црвци смрдливи.

Никој не кова, не прави
старите бочви големи!
Старите бочви – преполни
со рујно вино црвено!

И ноќе – слушаш! – баботат
по бочвите сајбиите!
Деца се плашат – бегаат
сништа за стари времиња…

5.
Банки дигнаа палати
распнаа мрежи широки,
банки дигнаа палати
и кули тенки, високи:
нагоре кула висока
надолу земја длабока.

Од сичко носат кајмакот
од потта цедат го сокот,
од сичко носат кајмакот
маката нам оставаат!

Банки дигнаа палати,
банки нови имами.
кондури друзи коваат
с мотики гроб ни копаат –
појдоса, златен, ‘рѓоса
нашиот чесен занает!

6.
Ај, на наломи излези
бело Фиданче писано,
прошетај долу в чаршија
кога седам на ќепенци!

Ако со око погледнам
око е — да го ископам,
ако со рака посигнам
рака е – да ја исечам.

Но ако срам ме залиса
оти сум жив а закопан,
кажи ми, кажи, Фиданче
кај да се кријам со лице?

Мајстор бев и устабаша
мајстор бев – станав чираче:
за борч продадов дуќанот
за борч продадов алатот –
с две раци сум, и тија две
скапаја сè без работа!

7.
Тешката тага, тешката,
тешката тешко засвири!
Севда е тешка, голема,
уште потешка прокуда!

Наточи вино крваво!
Наточи на вересија!
Донеси да ја коваме
на Крали Марко сабјата!

В горите лисја капале –
в избите веди м’скајат!
В поле над млади јаганца
ножеви остри л’скајат.

На Струга дуќан да имам
на ќепенците да седам,
да видам, само да видам
и на ќепенкот да умрам!